ਕਈ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਜਦੋਂ ਈ.ਟੀ.ਟੀ. ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਅਜੇ ਨੌਕਰੀਆਂ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀਆਂ ਸਨ ਤਾਂ ਉਹ ਲਗਾਤਾਰ ਧਰਨੇ, ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ, ਰੋਸ ਮੁਜ਼ਾਹਰੇ ਆਦਿ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਬਹੁਤਿਆਂ ਨੇ ਕਈ-ਕਈ ਰਾਤਾਂ ਜ਼ੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਕੱਟੀਆਂ। ਜਦੋਂ ਉਹਨਾਂ ਉੱਤੇ ਹੁੰਦਾ ਪੁਲਸੀਆ ਕਹਿਰ ਖ਼ਬਰਾਂ ਆਦਿ ਵਿਚ ਵੇਖਦੇ ਸਾਂ ਤਾਂ ਮਨ ਬਹੁਤ ਉਦਾਸ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਤੇ ਮਨ ਹੀ ਮਨ ਮੈਂ ਸੋਚਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਹੇ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਕੀ ਆਹੀ ਉਹ ਆਜ਼ਾਦੀ ਹੈ ਜਿਹੜੀ ਪਿਛਲੇ 60 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ 15 ਅਗਸਤ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਝੰਡੇ ਚੜ੍ਹਾ ਕੇ ਮਨਾ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਹੱਕ ਮੰਗਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਗੋਰੇ ਕੁੱਟਦੇ ਸਨ ਤੇ ਹੱਕ ਮੰਗਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਹੀ ਭਾਰਤੀ ਹਾਕਮ ਡਾਂਗਾਂ ਨਾਲ ਨਿਵਾਜ਼ ਰਹੇ ਹਨ। ਪਰ ਖ਼ੈਰ ਆਪਾਂ ਗੱਲ ਨੂੰ ਹੋਰ ਪਾਸੇ ਨਹੀਂ ਜਾਣ ਦੇਣਾ। ਫੇਰ ’ਕੇਰਾਂ ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਲਈ ਬਠਿੰਡੇ ਗਿਆ ਤੇ ਉੱਥੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਵੇਖ ਕੇ ਬਹੁਤ ਹੈਰਾਨ ਹੋਇਆ। ਇਹ ਹੈਰਾਨੀ ਉਹਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਲਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਨਾਹਰਿਆਂ ਤੋਂ ਉਪਜੀ ਸੀ। ਪਹਿਲਾ ਨਾਹਰਾ ਸੀ,‘ਸਰਕਾਰੇ ਤੇਰੇ ਕੰਮ ਨਿਕੰਮੇਂ, ਫੇਰ ਕਹਿਣਗੇ ਖਾੜਕੂ ਜੰਮੇ’
ਤੇ ਦੂਜਾ ਨਾਹਰਾ ਜਿਸ ਤੋਂ ਮੈਂ ਜਿਆਦਾ ਹੈਰਾਨ ਹੋਇਆ ਉਹ ਸੀ,
‘ਜੇਕਰ ਜ਼ੁਲਮ ਨਾ ਥੰਮਣਗੇ, ਘਰ ਘਰ ‘ਹਵਾਰੇ’ ਜੰਮਣਗੇ’
ਹਵਾਰਾ, ਇਸ ਨਾਮ ਤੋਂ ਮੈਂ ਓਦੋਂ ਅਣਜਾਣ ਨਹੀਂ ਸੀ ਤੇ ਬੇਸ਼ੱਕ ਉਸ ਕਾਰਨਾਮੇਂ, ਜਿਹੜਾ ਉਸਨੇ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਦਾ ਮੈਨੂੰ ਤੇ ਸ਼ਾਇਦ ਮੇਰੀ ਸਾਰੀ ਕੌਮ ਨੂੰ ਮਾਣ ਵੀ ਸੀ। ਕੌਮ ਦੀ ਲੱਥੀ ਪੱਗ ਨੂੰ ਮੁੜ ਬਣਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਦਿਵਾਉਣ ਵਾਲਾ ਯੋਧਾ ਸਦਾ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।
ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਇੱਕ ਮਿੱਤਰ (ਈ.ਟੀ.ਟੀ. ਮਾਸਟਰ) ਨਾਲ ਇਹਨਾਂ ਨਾਹਰਿਆਂ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਕਹਿੰਦਾ, “ਹਾਂ ਬਾਈ ਜੀ, ਅਸੀਂ ਹਰ ਥਾਂ ਲਾਉਂਦੇ ਆਂ ਇਹ ਨਾਹਰੇ।”
“ਪਰ ਸਰਕਾਰ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅੱਤਵਾਦੀ ਕਹਿੰਦੀ ਐ…”
“ਬਾਈ ਜੀ ਮਾੜੇ ਅੱਤਵਾਦੀ ਨਈ, ਮਾੜੇ ਤਾਂ ਉਹ ਕਾਰਨ ਨੇ ਜਿਹੜੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਅੱਤਵਾਦੀ ਬਨਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕਰਦੇ ਨੇ… ਨਹੀਂ ਕੀਹਦਾ ਜੀਅ ਕਰਦੈ ਆਪਣਾ ਘਰ ਪਰਿਵਾਰ ਛੱਡ ਕੇ ਬੰਦੂਕ ਚੁੱਕਣ ਦਾ ਤੇ ਸਰੀਰ ਨਾਲ ਬੰਬ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਉਡਾ ਲੈਣ ਦਾ… ਇਹ ਕੋਈ ਸ਼ੌਕੀਆ ਖੇਡ ਨਹੀਂ ਬਾਈ… ਨਾਲੇ ਅੱਤਵਾਦ ਬਾਰੇ ਸਭ ਦੀ ਆਪਣੀ-ਆਪਣੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਹੈ। ਕਈ ਵਾਰ ਸਰਕਾਰ ਜੀਹਨੂੰ ਅੱਤਵਾਦੀ ਕਹਿ ਰਹੀ ਹੁੰਦੀ ਐ ਉਹ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਜੂਝਣ ਵਾਲਾ ਯੋਧਾ ਹੁੰਦੈ…” ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਉਹ ਮਿੱਤਰ ਮੈਨੂੰ ਸਿਆਣਾ ਜਿਹਾ ਜਾਪਿਆ ਤੇ ਨਾਲ ਮਨਮੋਹਣ ਬਾਵਾ ਦੇ ਕਿਸੇ ਨਾਵਲ ਵਿਚੋਂ ਇਹ ਸਤਰਾਂ ਚੇਤੇ ਆ ਗਈਆਂ ਕਿ “ਹੁਕਮਰਾਨ ਤਬਕਾ ਗ਼ੈਰਤਮੰਦ ਤੇ ਸਮਝਦਾਰ ਬੰਦਿਆਂ ਤੋਂ ਸਦਾ ਘਬਰਾਉਂਦਾ ਹੈ।”
ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਸ਼੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਰਹਿੰਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸੀ ਤਾਂ ਸਾਡਾ ਇੱਕ ਬੇਲੀ ਇਹ ਗੀਤ ਬਹੁਤ ਗਾਉਂਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਜੋ ਉਸ ਨੇ ਆਪ ਹੀ ਲਿਖਿਆ ਸੀ,
“ਮਾਵਾਂ ਪੁੱਤ ਨਹੀਂ ਜੰਮਣੇ ਨਿੱਤ-ਨਿੱਤ ਹਵਾਰੇ”
ਪਿੰਡ ‘ਹਵਾਰਾ’, ਜੋ ਹੁਣ ਤੱਕ ਸਾਡੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਵਿਚ ਉੱਕਰਿਆ ਜਾ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ। ਰੋਡੇ, ਦਾਸੂਵਾਲ, ਮਾਣੋਚਾਹਲ, ਬੁਧ ਸਿੰਘ ਵਾਲਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਿੰਡ ‘ਹਵਾਰਾ’ ਨੂੰ ਮੌਜੂਦਾ ਸਿਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਏਡਾ ਮਾਣ ਮਿਲਿਆ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਮਾਣ ਦਿਵਾਉਣ ਵਾਲਾ ਸੂਰਮਾਂ ਹੈ ‘ਭਾਈ ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ’ ਜਿਸਦੀ ਗੱਲ ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਕਰਨੀ ਹੈ।
ਡਾ. ਗੰਡਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਬਾਰੇ ਲਿਖਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ, “ਯੋਧੇ ਨੂੰ ਛੇਤੀ ਗੁੱਸਾ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ। ਉਸਦੀ ਕੌਮ ’ਤੇ ਹੋਏ ਸਦੀਆਂ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮ, ਤਸ਼ੱਦਦ, ਅੱਤਿਆਚਾਰ ਪਿੱਛੋਂ ਹੀ ਯੋਧੇ ਨੂੰ ਗੁੱਸਾ ਆਉਂਦਾ ਤੇ ਜਦੋਂ ਯੋਧੇ ਨੂੰ ਗੁੱਸਾ ਆ ਜਾਵੇ, ਫੇਰ ਉਹ ਛੇਤੀ ਸ਼ਾਂਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ… ਤੇ ਉਹ ਜ਼ਾਲਮਾਂ ਦਾ ਖ਼ੁਰਾ-ਖੋਜ ਮਿਟਾ ਕੇ ਹੀ ਦਮ ਲੈਂਦਾ ਹੈ।”
ਇਹ ਸਤਰਾਂ ਪੜ੍ਹਣ ਪਿੱਛੋਂ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂ ਮੇਰੇ ਜ਼ਿਹਨ ਵਿਚ ਇੱਕ-ਦਮ ਪੰਜਾਬ ਸੈਕਟ੍ਰੀਏਟ ਦੀਆਂ ਪੌੜੀਆਂ ਆ ਗਈਆਂ, ਜਿਹਨਾਂ ਵਿਚ ਕਹਿੰਦੇ ਅਜੇ ਤੱਕ ਤਰੇੜਾਂ ਪਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਨੇ ਤੇ ਉਹ ਯੋਧਿਆਂ ਨੂੰ ਆਇਆ ਗੁੱਸਾ ਸੀ ਜੋ 31 ਅਗਸਤ 1995 ਆਥਣੇ ਸਵਾ ਪੰਜ ਵਜੇ ਆਪਣੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਛੱਡ ਗਿਆ।
ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪਿੰਡ ਗਏ ਸਾਂ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਇੱਕ ਮਾਸਟਰ ਜੀ ਮਿਲੇ ਜਿਹਨਾਂ ਤੋਂ ਭਾਈ ਸਾਹਬ ਪੜ੍ਹਦੇ ਰਹੇ ਨੇ। ਉਹਨਾਂ ਸਾਨੂੰ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣਾਉਂਦਿਆਂ ਉਹ ਸਕੂਲ ਵੀ ਦਿਖਾਇਆ ਤੇ ਵਾਲੀਬਾਲ ਦੀ ਉਹ ਗਰਾਊਂਡ ਵੀ। ਫੇਰ ਅਸੀਂ ਸੱਥ ਵਿਚ ਬੈਠੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਤੋਂ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ,
“ਉਹ ਤਾਂ ਬਾਹਲਾ ਸਾਊ ਸੀ ਭਾਈ… ਨੀਵੀਂ ਪਾ ਕੇ ਤੁਰਨ ਵਾਲਾ… ਬਾਹਲਾ ਸੰਗਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ…”
“ਪਰ ਉਸ ਯੋਧੇ ਨੇ ਪਿੰਡ ਦਾ ਨਾਂ ਕੱਢਦਾ ਬਈ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ’ਚ… ਹੁਣ ‘ਹਵਾਰਾ’ ਓਹਦੇ ਕਰਕੇ ਈ ਜਾਣਿਆਂ ਜਾਂਦੈ…”
ਇੱਕ ਵਾਰ ਮੈਂ ਅਮਰੀਕੀ ਜੁਝਾਰੂ ਪੈਟ੍ਰਿਕ ਹੈਨਰੀ ਦਾ ਲੇਖ ਪੜ੍ਹਿਆ। ਉਸ ਰਾਤ ਮੈਨੂੰ ਸੁਪਨਾ ਆਇਆ। ਹੈਨਰੀ ਦੀਆਂ ਲਿਖੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਬਾਈ ਹਵਾਰੇ ਨੇ ਸੁਣਾਈਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਇੱਕ ਭਾਸ਼ਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ,
“ਸ਼ਰੀਫ ਲੋਕ? ਸ਼ਾਂਤੀ-ਸ਼ਾਂਤੀ ਚੀਕ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਕੋਈ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਅਸਲ ਵਿਚ ਯੁੱਧ ਤਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਭਰਾ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਲੜ੍ਹਾਈ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਏਥੇ ਬੇਕਾਰ ਕਿਉਂ ਖੜ੍ਹੇ ਹਾਂ? ਆਖ਼ਰ ਸ਼ਰੀਫ ਲੋਕ ਕੀ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ? ਕੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਏਨੀ ਪਿਆਰੀ ਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਏਨੀ ਮਿੱਠੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਬੇੜੀਆਂ ਤੇ ਗੁਲਾਮੀਂ ਦੀ ਕੀਮਤ ’ਤੇ ਵੀ ਖ਼੍ਰੀਦ ਲਿਆ ਜਾਵੇ? ਹੇ ਸਰਬ ਸ਼ਕਤੀਮਾਨ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾਂ, ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ ਕਿ ਲੋਕ ਹੋਰ ਕਿਹੜਾ ਰਾਹ ਫੜ੍ਹਨਗੇ, ਪਰ ਜਿੱਥੋਂ ਤੱਕ ਮੇਰੀ ਗੱਲ ਹੈ, ਮੈਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਿਓ ਜਾਂ ਮੌਤ…”
ਸਾਡੀ ਕੋਈ ਵੀ ਸਫਲਤਾ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਜੇ ਅਸੀਂ ਉਸ ਲਈ ਜੂਝੇ ਨਹੀਂ। ਬੇਸ਼ੱਕ ਹਾਕਮ ਇਸ ਬਦਲੇ ਸਾਨੂੰ ਅੱਤਵਾਦੀ, ਬਾਗੀ ਜਾਂ ਪਾਗਲ ਦੇ ਲਕਬ ਵੀ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਯਾਦ ਰੱਖਿਓ ਫੀਦਲ ਕਾਸਤਰੋ ਦੀ ਇਹ ਗੱਲ ਕਿ “ਇਤਿਹਾਸ ਸਾਨੂੰ ਸਹੀ ਸਾਬਤ ਕਰੇਗਾ।” ਬਸ਼ਰਤੇ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਆਖ਼ਰੀ ਦਮ ਤੱਕ ਜੂਝੀਏ। ਲੜਾਈਆਂ ਵਿਚ ਜਿੱਤ-ਹਾਰ ਤਾਂ ਹੁੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਅਸਲੀ ਹਾਰ ਓਦੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕੌਮਾਂ ਹਿੰਮਤ ਹਾਰ ਜਾਣ। ਕੌਮਾਂ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਇਹ ਸੂਰਮੇਂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਵਾਰ ਮੌਜ਼ੂਦਾ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿਚ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੌਮ ਘਸਿਆਰੀ ਜਹੀ ਸਾਹ-ਸੱਤ ਹੀਣ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ‘ਥੱਪੜ ਵਰਤਾਰੇ’ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਿਵੇਂ ਕੌਮ ਵਿਚੋਂ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਆਏ ਹਨ, ਇਹਨਾਂ ਤੋਂ ਇਹੀ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿੰਨਾ ਚਿਰ ਕੌਮ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਇਹ ਸੂਰਮੇਂ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਵਿਚ ਨੇ ਓਨਾ ਚਿਰ ਕੌਮ ਜ਼ਾਬਰਾਂ ਮੂਹਰੇ ਹਿੱਕ ਤਾਣ ਕੇ ਹੀ ਖਲੋਤੀ ਰਹੇਗੀ। ਆੜਤੀਆਂ ਦੇ ਸਰ੍ਹਾਣੇ ਵਰਗੇ ਓਸ ਲਾਲੇ ਦੇ ਸਿਰ ਵਿਚ ਵੱਜੀ ਬਾਈ ਦੀ ਚਪੇੜ ਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਤਾਂ ਸਿਖ ਨੌਜੁਆਨਾਂ ਦੇ ਡੌਲੇ ਫਰਕਣ ਲਾ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਕੌਮ ਵਿਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਘੇਸਲ ਵੱਟ ਕੇ ਪਏ ਹੋਏ ਬੰਦੇ ਉੱਤੇ ਕਿਸੇ ਨੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਤੌੜਾ ਮਧਿਆ ਦਿੱਤਾ ਹੋਵੇ।
ਚਾਰਲਸ ਡਿੰਕਨਜ਼ ਅਨੁਸਾਰ, “ਪਿੰਜਰੇ ਵਿਚ ਕੈਦ ਸ਼ੇਰ ਨੂੰ ਜੰਗਲ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰੱਖਣ ਦੀ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜੰਗਲ ਵੇਖ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਦਾ ਆਜ਼ਾਦੀ ਯਾਦ ਆਉਂਦੀ ਹੈ।”
ਬਾਈ ਦੇ ਏਸ ਥੱਪੜ ਨੇ ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ ਰੂਪੀ ਪਿੰਜਰੇ ਵਿਚ ਕੈਦ ਸਿਖਾਂ ਨੂੰ ਜੰਗਲ ਦੀਆਂ ਆਜ਼ਾਦ ਫਿਜ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤੇ ਹਨ ਤੇ ਹੁਣ ਆਲਮ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਆਪ ਮੁਹਾਰੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਨਿਕਲ ਰਿਹਾ ਹੈ,
“ਹਮ ਰਾਖਤ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਾਵਾ ਜਾਂ ਇਤ ਕੋ ਜਾਂ ਅਗਲੋ ਪਾਵਾ॥”
ਜਾਂ
“ਹਮ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਸਤਿਗੁਰ ਦਈ ਹੰਨੇ ਹੰਨੇ ਲਾਇ॥
ਜਹਿ ਜਹਿ ਬਹੈਂ ਜ਼ਮੀਨ ਮਲ ਤਹਿ ਤਹਿ ਤਖ਼ਤ ਬਨਾਇ॥”
ਸਿਖ ਨੌਜੁਆਨਾਂ ਦੇ ਕੰਨਾਂ ਵਿਚ ਗੁੰਜਾਰਾਂ ਪੈ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਹਾਥੀ ਇਕੱਠੇ ਚਘਿੰਆੜ ਰਹੇ ਹੋਣ, ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਵਿਚੋਂ ਜੋ ਦੋ ਬੋਲ ਸੁਣਾਈ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ ਉਹ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੋਚਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।
‘ਬਾਗੀ ਜਾਂ ਬਾਦਸ਼ਾਹ’
ਉਹ ਸੋਚ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਉਹ ਦੋਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ਤੇ ਅਜਿਹਾ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਪਹਿਲਾਂ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਬਾਈ ਹਵਾਰੇ ਨੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਕੋਰਟ ਵਿਚ ‘ਬਾਗੀ’ ਹੋਣ ਦਾ ਪੂਰਾ ਸਬੂਤ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।
ਮੰਨੋ ਭਾਵੇਂ ਨਾ ਮੰਨੋਂ ਏਸ ‘ਥੱਪੜ ਵਰਤਾਰੇ’ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੌਮ ਵਿਚ ਜੋ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਆਈ ਹੈ, ਉਸ ਵਿਚ 1-2% ਯੋਗਦਾਨ ਤਾਂ ਹਿੰਦੂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਸਮਿਤੀ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਵੀ ਹੈ, ਜਿਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪ ਛਿੱਤਰ ਖਾ ਕੇ ਸਾਨੂੰ ਜਗਾਇਆ। ਪਰ ਇੱਕ ਗੱਲ ਤੋਂ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਹੱਸਣੋ ਰੋਕ ਨਹੀਂ ਸਕਿਆ, ਜਦੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਈ ਏਸ ਹਮਲੇ ਦੀ, ਮੈਂ ਓਦੋਂ ਆਪਣੇ ਇੱਕ ਮਿੱਤਰ ਹਰਮਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸਾਂ। ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, “ਦਾਰੇ ਕਿਸੇ ਹਿੰਦੂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਸਮਿਤੀ ਨੇ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਈ ਐ ਏਸ ਕਾਂਡ ਦੀ”
“ਕਾਹਦੀ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ ਵੀਰੇ… ਛਿੱਤਰ ਖਾਣ ਦੀ…?”
ਖ਼ੈਰ ਉਹ ਗਿੱਝੇ ਹੋਏ ਸਨ ਅਜਿਹੇ ਹਮਲੇ ਕਰਨ ਲਈ। ਗਿਲਾਨੀ, ਮੀਰਵਾਈਜ਼ ਆਦਿ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਜੁਝਾਰੂਆਂ ’ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਕਈ ਵਾਰ ਇਹ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤੇ ਹਨ, ਪਰ ਅੱਗੋਂ ਕਦੇ ਮੋੜਵਾਂ ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ। …ਤੇ ਜਿਵੇਂ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡਾਂ ’ਚ ਕਹਿੰਦੇ ਹੁੰਦੇ ਨੇ ਨਾ, ਗਿੱਝੀ-ਗਿੱਝੀ ਲੂੰਬੜੀ……। 'ਉਹਨਾਂ ਸੋਚਿਆ ਐਤਕੀਂ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵੀ ਇਹ ਕਰਕੇ ਵੇਖ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ, ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਕਦੇ ਸੁਪਨੇ ਵਿਚ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੋਚਿਆ ਹੋਣਾ ਕਿ ਵਿਰੋਧ ਏਨਾ ਜਬਰਦਸਤ ਹੋਵੇਗਾ। ਕੌਮ ਦੀ ਡਿੱਗੀ ਪਈ ਅਣਖ ਰੂਪੀ ਪੱਗ ਇੱਕ ਵਾਰ ਤਾਂ ਬਾਈ ਹਵਾਰੇ ਨੇ ਓਹਦੇ ਸਿਰ ਸਜਾ ਦਿੱਤੀ, ਹੁਣ ਸਾਂਭਣ ਦਾ ਫਰਜ਼ ਸਾਡਾ ਹੈ।
ਕੋਈ ਗਿਲਾ ਨਹੀਂ ਦੁਸ਼ਮਨ ਦੇ ਮੀਡੀਏ ’ਤੇ। ਹਿੰਦੀ ਨਿਊਜ਼ ਚੈਨਲਾਂ ਨੇ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ ਵਰਤਾਰੇ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ, ਉਸ ਦੀ ਪੂਰੀ-ਪੂਰੀ ਆਸ ਸੀ ਤੇ ਉਹ ਆਸ ’ਤੇ ਖਰੇ ਉੱਤਰੇ। ਬਸ ਗੁੱਸਾ ਤਾਂ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੀਡੀਏ ਵਿਚ ਬੈਠੀਆਂ ਇਹ ‘ਕਲਮੀਂ ਰੰਡੀਆਂ’ ਕੀ ਇੱਕ ਵੀ ਸਬੂਤ ਦੇਣਗੀਆਂ, ਜਿੱਥੋਂ ਇਹ ਸਾਬਤ ਹੋਵੇ ਕਿ ਭਾਈ ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਹਵਾਰੇ ਦੇ ਇੱਕ ਝਰੀਟ ਵੀ ਵੱਜੀ ਹੋਵੇ। ਕੀ ਇਹ ਆਪਣੇ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੇ ਪੇਸ਼ੇ ਨਾਲ ਪੂਰੀ ਵਫਾ ਨਿਭਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ? ਇਹਨਾਂ ਨਾਲੋਂ ਤਾਂ ਵੇਸਵਾਵਾਂ ਕਿਤੇ ਚੰਗੀਆਂ ਹਨ। ਆਈ.ਬੀ.ਐਨ. ਸੈਵਨ ਨੇ ਇਸ ਵਰਤਾਰੇ ਸਬੰਧੀ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਦਾ ਸਿਰਲੇਖ ਸੀ ‘ਆਤੰਕੀ ਕੋ ਤਮਾਚਾ’… ਰਿਪੋਰਟ ਤਾਂ ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਦੇਖ ਸਕਿਆ ਪਰ ਇੱਕ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਤਮਾਚਾ (ਥੱਪੜ) ਤਾਂ ਸੱਚਮੁਚ ਆਤੰਕੀ (ਨਿਸ਼ਾਤ ਸ਼ਰਮਾਂ) ਦੇ ਮੂੰਹ ’ਤੇ ਹੀ ਪਿਆ ਸੀ। ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਭਨਿਆਰੇ ਵਾਲੇ ਸਾਧ ’ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮੁੰਡਿਆਂ ਨੂੰ ਬਿਨਾ ਕਿਸੇ ਪੁੱਛ-ਪੜਤਾਲ ਤੋਂ ਅੱਤਵਾਦੀ ਗਰਦਾਨਣ ਵਾਲੇ ਏਸ ਮੀਡੀਏ ਦੀ ਨਿਰਪੱਖ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੀਆਂ ਧੱਜੀਆਂ ਉਸ ਵੇਲੇ ਉੱਡ ਗਈਆਂ ਜਦੋਂ ਇਹਨਾਂ ਹਮਲਾਵਰ ਨਿਸ਼ਾਤ ਨੂੰ ‘ਹਿੰਦੂ ਸੁਰਕਸ਼ਾਂ ਸਮਿਤੀ ਕੇ ਕ੍ਰਾਯਕਰਤਾ’ ਐਲਾਨਿਆਂ। ਅਰੁੰਧਤੀ ਰਾਏ ਸੱਚ ਈ ਕਹਿੰਦੀ ਐ ਕਿ ਲੋਕਤੰਤਰ ਦੇ ਇਸ ਚੌਥੇ ਥੰਮ ਮੀਡੀਆ ਦਾ ਤਾਂ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਬਿਲਕੁਲ ਬੇੜਾ ਗਰਕ ਹੋ ਚੁੱਕਿਐ।
ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਖੁਸ਼ੀ ਹੋਈ ਪੰਜਾਬੀ ਮੀਡੀਏ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਵੇਖ ਕੇ। ਅਸੀਂ ਨਹੀਂ ਕਹਿੰਦੇ ਕਿ ਮੀਡੀਆ ਸਿਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਹਮਾਇਤ ਕਰੇ, ਪਰ ਕਮ ਸੇ ਕਮ ਸੱਚ ਤਾਂ ਪੇਸ਼ ਕਰੇ। ਏਸ ਗੱਲੋਂ ਏਸ ਵਾਰੀ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਅਖ਼ਬਾਰ ਨੰਬਰ ਲੈ ਗਏ। ਬਸ ਮੂੰਹ ’ਤੇ ਥੁੱਕਣ ਨੂੰ ਜੀਅ ਕੀਤਾ ‘ਦੇਸ ਦਾ ਸੇਵਕ’ ਅਖਵਾਉਣ ਵਾਲੀ ਇਕ ਅਖ਼ਬਾਰ ਦੇ ਮੂੰਹ ’ਤੇ, ਜਿਹਨਾਂ ਝੂਠ ਦੀਆਂ ਸਭ ਹੱਦਾਂ ਪਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਕੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਦੁਸ਼ਮਨ ਸਮਝਣ ਵਾਲਾ ਇਹ ਕਮਰੇਟੀ ਅਖ਼ਬਾਰ ਇੱਕ ਵੀ ਸਬੂਤ ਦੇਵੇਗਾ ਉਹਨਾਂ ‘ਠੁੱਡੇ ਤੇ ਥੱਪੜਾਂ’ ਦਾ, ਜਿਹੜੇ ਇਹਨਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਭਾਈ ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਹੋਰਾਂ ਨੂੰ ਕਚਿਹਰੀ ਵਿਚ ਖਾਣੇ ਪਏ, ਜੇ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ‘ਦੁਰ ਫਿੱਟੇ ਮੂੰਹ’ ਐਸੀ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੇ। ਕਲਮੀਂ ਰੰਡੀਆਂ…
ਇੱਕ ਅਖ਼ਬਾਰ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਕਿ ਭਾਈ ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਹਵਾਰੇ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੇ ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਹਿੰਮਤ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਦਸ ਜਣੇ ਆ ਜਾਣ ਤੇ ਮੈਂ ਇਕੱਲਾ ਆਵਾਂਗਾ, ਬਸ ਮੇਰੀਆਂ ਹਥਕੜੀਆਂ ਖੋਲ੍ਹ ਦੇਣ ਤੇ ਕਰ ਲੈਣ ਮੁਕਾਬਲਾ। ਬਾਈ ਦੀ ਇਹ ਜੁਰਤ ਵੇਖ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਸਰਦਾਰ ਨਿਧਾਨ ਸਿੰਘ ‘ਪੰਜ ਹੱਥਾ’ ਦੀ ਯਾਦ ਆ ਗਈ। ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ‘ਪੰਜ ਹੱਥਾ’ ਖਿਤਾਬ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਸਰਦਾਰ ਨਿਧਾਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੁਸ਼ਮਨ ਦੀ ਫੌਜ ਦੇ ਪੰਜ ਜਰਨੈਲਾਂ ਨੂੰ ਵੰਗਾਰ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਇਕੱਲਿਆਂ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕੀਤਾ ਤੇ ਪੰਜਾਂ ਨੂੰ ਚਿੱਤ ਕਰਕੇ ਲੜਾਈ ਜਿੱਤ ਲਈ ਸੀ। ਜੇ ਸਰਕਾਰ ਹਿੰਮਤ ਵਿਖਾਵੇ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਭਾਈ ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ‘ਦਸ ਹੱਥਾ’ ਲਕਬ ਜੁੜ ਜਾਵੇ।
ਪਹਾੜਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਕਹਾਵਤ ਹੈ,
“ਉਕਾਬ ਤੂੰ ਕਿੱਥੇ ਜੰਮਿਆਂ ਹੈਂ?”
“ਤੰਗ ਗੁਫ਼ਾ ਵਿਚ”
“ਉਕਾਬ ਤੂੰ ਕਿੱਧਰ ਉੱਡਦਾ ਜਾ ਰਿਹੈ?”
“ਵਿਸ਼ਾਲ ਆਕਾਸ਼ ਵਿਚ”
ਸੋ ਆਓ ਆਪਣੇ ਖੰਭ ਫੜ੍ਹ-ਫੜਾਈਏ ਤੇ ਉਡਾਰੀ ਭਰੀਏ ਆਜ਼ਾਦ ਵਿਸ਼ਾਲ ਅਸਮਾਨਾਂ ਵੱਲ।
“ਨਹੀਂ ਤੇਰਾ ਠਿਕਾਣਾ ਕਸਰੇ ਸੁਲਤਾਨੀ ਕੇ ਗੁੰਬਦ ਪਰ,
ਤੂੰ ਸ਼ਾਹੀ ਹੈ ਠਿਕਾਣਾ ਕਰ ਪਹਾੜੋਂ ਕੀ ਚੱਟਾਨੋਂ ਪਰ”
ਯਾਦ ਰੱਖੋ ਇਹ ਕਹਾਵਤ ਜਿਹੜੀ ਕਿਸੇ ਲੇਖਕ ਨੇ ਸਰਦਾਰ ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਅਟਾਰੀ ਬਾਰੇ ਕਹੀ ਸੀ, “ਸ਼ੇਰ, ਹਾਥੀ ਤੇ ਸੂਰਮੇਂ, ਜਿੱਥੇ ਜੰਮਦੇ ਹਨ, ਉੱਥੇ ਨਹੀਂ ਮਰਦੇ।”
ਮਹਾਨ ਇਨਕਲਾਬੀ ਚੀ ਗੁਵੇਰਾ ਬਾਰੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਫੇਫੜਿਆਂ ਨੂੰ ਸਾਹ ਉੱਥੇ ਆਉਂਦਾ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਇਨਕਲਾਬ ਦੀ ਕੋਈ ਲਹਿਰ ਚੱਲਦੀ ਸੀ। ਯਾਦ ਰੱਖੋ ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਦੇ ਐਸੇ ਸੂਰਮਿਆਂ ਨੂੰ ਜੋ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਜੂਝੇ ਤੇ ਜੂਝ ਰਹੇ ਹਨ। ਆਪਣੇ ਵਸਦੇ-ਰਸਦੇ ਘਰ ਜਿਹਨਾਂ ਛੱਡ ਦਿੱਤੇ ਕੌਮ ਦਾ ਘਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ। ਸ਼ਾਇਦ ਵਾਰਿਸ ਨੇ ਇਹ ਸਤਰਾਂ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਤੱਕ ਕੇ ਲਿਖੀਆਂ ਹੋਣ,
“ਜਿਹਨਾਂ ਸਿਦਕ ਯਕੀਨ ਤਹਿਕੀਕ ਕੀਤਾ, ਰਾਹ ਰੱਬ ਦੇ ਸੀਸ ਵਿਕੰਦੜੇ ਨੇ,
ਸ਼ੌਕ ਛੱਡ ਕੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜ਼ੁਹਦ ਕੀਤਾ, ਵਾਹ ਵਾਹ ਉਹ ਰੱਬ ਦੇ ਬੰਦੜੇ ਨੇ॥’
ਜਗਦੀਪ ਸਿੰਘ ਫਰੀਦਕੋਟ
